Pusula Nedir? Nasıl Çalışır? Ne İşe Yarar?
Bu yazımızda pusula nedir, pusula nasıl çalışır, ne işe yarar sorularına cevap bulacaksınız. Teknik bir terim olarak Pusula, yön gösteren, kerteriz alıp mevki bulmaya yardım eden mıknatıslı veya gyro ile çalışan seyir aletidir. İtalyanca Bussola kelimesinden Türkçeye girmiştir. Pusula, temel olarak yeryüzünün manyetik alanına göre hareket eden manyetize bir iğneden oluşur.
İğnenin ucu her zaman dünyanın manyetik kuzeyini gösterir. Bu uç genelde kırmızıyla boyanmıştır yada üzerinde kuzey anlamına gelen İngilizce “North” kelimesinin baş harfi “N” bulunur. Gemi yolculuklarında, uçuşlarda, madenlerde, siste yürürken, gece olduğunda, ulaşılması zor arazilerde; kısacası yönümüzü bulmamızı sağlayacak ipuçlarının olmadığı veya eksik olduğu yerlerde bize yönümüzü gösterir ve bu nedenle en çok kullanılan yön araçlarından biridir. Dünya manyetik alanı, kuzey ve güney kutupları olan, merkezde yerleşmiş bir dipol mıknatıs çubuk olarak da tanımlanır. Dönüş ekseni ile dipolün ekseni arasında yaklaşık olarak 11 derece fark vardır.
Okuyabilirsiniz » Periskop Nedir? Ne İşe Yarar? Nasıl Çalışır?
Bu kuzey ve güney coğrafi kutuplarla, manyetik kutupların üst üste gelmediğini gösterir. Pusulamızın gösterdiği kuzey ise manyetik kuzeydir. Manyetik kutuplara çoğrafi kutupların farklı olmasından doğan bu sapmaya Manyetik Sapma denir. Bu sapma, bölgeden bölgeye farklılık gösterebilir; ekvatorlarda az iken kutuplara doğru artar. Bazı pusulaların üzerinde bu sapmanın düzeltilebileceği ayarlanabilir bir sapma açısı oku vardır. Pusulamız manyetik bir alet olduğu için çevresindeki metal cisimlerden etkilenebilir. Pusulanın çevresindeki metal saatlerin, çanta askılarının, yüzüklerin, arabaların; cep telefonu, bilgisayar, televizyon gibi manyetik alan yayan aletlerin pusulamızı şaşırır.
Pusula Nasıl Çalışır?
Pusula kuzeyden güneye doğru olan çizgide ve buna dik olarak doğudan batıya doğru olan çizgide yerleşik bir yerin ana yönlerini tanımlayan eski bir araçtır. Pusula üzerindeki düşey eksende serbestçe dönen manyetik iğne kendisini Dünya’nın Manyetik Alanı ile hizalar ve pusula iğnesinin manyetik kuzeye (manyetik alanın kuzey kutbuna) doğru dönmesine neden olur.
Okuyabilirsiniz » GPS Nedir? Nasıl Çalışır? Ne İşe Yarar?
Manyetik kuzey kutbu, coğrafi k kuzey kutbundan bir parça farklıdır bir parça farklıdır. Dünya’nın manyetik alanı Yerküre, şekilde gösterildiği gibi, Güney Kutbu Kuzey Kutbuna ve Kuzey Kutbu Güney Kutbuna bakan dev bir mıknatıs gibidir. İngiliz fizikçi ve doktor William Gilbert (1544–1603) bu teoriyi bilimsel olarak ileri sürmüş ve aynı zamanda da pusula üzerindeki iğnenin Yeryüzünün manyetik alanı ile aynı hizada olduğunu öngörmüştür.
Yeryüzü içinde var olan mıknatısın dış çekirdeği etrafında dönen sıvı demir tarafından oluşturulduğuna inanılır. Yerküre’nin kutuplaşması manyetik kutuplara ters yönde olarak her birkaç yüz bin yılda bir kayarak değişir (Kutuplar en son yaklaşık 800,000 yıl önce yer değiştirmiştir).
Manyetik Pusula Nasıl Kullanılır?
Pusula üzerindeki manyetik iğne kendisini ana yönler olan Kuzey (kırmızı uçlu olan) ve Güneyi (beyaz uçlu) göstererek N-S yönünde hizalar. Buna dik olan çizgi (E-W) diğer iki ana yön olan Doğu ve Batıyı gösterir.
Pusula’nın Tarihi
Eski Yunanlar, Milattan Önce 600 den bugüne demir minerali manyetitin keşfi ile manyetizma olgusunu biliyorlardı. Bu mineral demir tozlarını çeker ve manyetik hale gelir. Çinliler, yaklaşık 1000 yılında, manyetik bir demir parçasının pusula üzerinde bir iğne gibi hareket ettiğini keşfetmişlerdir. Bunu bir oryantasyon, çevreye uyum yöntemi olarak kullanmaya başladıkları düşünülmektedir.
Araplar bunu Akdeniz çevresinde yaymışlar ve İskandinavlar da aynı şekilde Dünyanın diğer bölgelerine yaymışlardır. Pusulanın kullanımı 13.Yüzyıldan sonra İspanya, Portekiz, Büyük Britanya ve İtalya yarımadasının denizcilikle uğraşan Cumhuriyetlerindeki ülkeler tarafından ticarette büyük gelişmelere ön ayak olmuş ve katkı sağlamıştır.
1520 yılına gelindiğinde ise George Hartman manyetik sapmayı ölçmüştür. 1700’de Edmund Halley Dünya’nın bilinen ilk manyetik sapma haritasını çıkarmıştır. 1851 yılında ise manyetik kuzey kutbu keşfedilmiştir. İlerleyen yıllarda pusulalar giderek gelişmiş, kullanım alanlarına göre şekillenmişlerdir.
