Otopilot ve Uçuş Yönetim Sistemleri
Otopilot Nedir?
Otopilot sistemi ile uçağın belirlenen rotada sürekli elle kontrol edilmeden kontrolü sağlanır. Bu sayede pilot basit seviyedeki uçuş parametrelerine dikkatini vermekten kurtulup, rota ve hava durumu gibi üst seviyedeki uçuş kontrollerine yoğunlaşabilir. Modern uçaklarda bu sistem uçuş yönetim bilgisayarlarının ayrılmaz bir bileşeni olarak çalışır. Pilotlar kalkış öncesinde UYS’lerine uçuş rotası, hızı ve seviyesi gibi verileri girerler. Günümüzde 20’den fazla koltuğa sahip uçaklarda otopilot sistemi zorunlu tutulmuştur.
Bir uçağın dümen niteliğinde olan kuyruk ve kanatlarında yer alan parçalar aşağıdaki şekilde görülmektedir. Otopilot sistemleri bu parçaları mekaniksel, elektriksel ve hidrolik olarak kontrol ederek uçağın belirlenen rotada uçmasını sağlar. Modern sistemlerde, klasik uçuş kontrolünün yanı sıra otopilotlar motorların çalışma kuvvetini de kontrol eden sistemler ile beraber çalışmaktadırlar. Bu sayede, uçağın hareketinin yanı sıra hızının da kontrolü sağlanır.
Yukarıdaki şekilde bir uçaktaki hareket eksenleri yer almaktadır.Büyütmek için resme sağ tıklayıp, yeni sekmede açınız.
Uçaklar için 3 tip otopilot sistemi vardır;
- Tek eksenli: Uçağı sadece yatma ekseninde kontrol eder.
- Çift eksenli: Uçağı yatma ve yunuslama ekseninde kontol eder.
- Üç Eksenli: Uçağı yatma, yunuslama ve sapma ekseninde kontrol eder.
Modern kompleks uçaklarda otopilotlar genelde 3 eksenlidir. Uçuşu; taksi, kalkış, tırmanış, seviye uçuşu, alçalış, yaklaşma ve iniş safhalarına ayırır. Otopilotlar taksi ve bazı uçaklarda kalkış hariç diğer tüm safhalarda uçuşu kumanda edebilir. Ancak görüşün düşük olduğu durumlarda inilecek meydanda ILS (instrument landing system – aletle iniş sistemi) mevcut ise otopilotla iniş sağlanır.
Uçuş Yönetim Sistemi (Flight Management System) Nedir?
FMS pilotların yapması gereken bütün kompleks navigasyon hesaplamaları dahil; kalkış, düz uçuş ve inişe kadar olan tüm uçuşu kontrol edebilmektedir. Bu sayede pilot; yakıt tüketiminden, rüzgardan ve tahmini uçuş süresinden haberdar olur. En ekonomik uçuş profilini ve gidilecek yere olan en hızlı rotayı seçebilir.
Tipik bir FMS sistemi bir çift bilgisayar(FCC) ve çok fonksiyonlu kontrol ve gösterge birimlerinden(MCDU) oluşur. Askeri bombardıman ve kargo uçaklarındaki yapı aşağıdaki gibidir. Savaş uçaklarında ise FMS, navigasyon ve görev bilgisayarına gömülü durumdadır.
FCC1 ve FCC2 hesaplamaları yapar ve uygun navigasyon parametrelerini uygun göstergelerde gösterir. FMS’nin kontrol ve gösterge ara yüzü aşağıda gösterilmiştir. Kaptanın ve birinci subayın navigasyon göstergeleri (ND-Navigation Display) EFIS- Electronic Flight Instrument System ‘in bir parçasıdır. CDU1 ve CDU2 her ikisi de bilgileri gösterir ve uçuş bilgilerinin elle girilmesi buradan sağlanır.
Kaynak: Bu yazı Mehmet Oktay Eldem(EMO Ankara Şubesi 22.Yayın Kurulu Üyesi)’in kaleme aldığı Askeri Aviyonik Sistemler ve Modernizasyon(3) – TMMOB EMO Ankara Şubesi Haber Bülteni 2014/4 yazısından alınarak, düzenlenmiştir.
