Komparatör (Ölçü Saati) Nedir? Ne İşe Yarar? Nasıl Kullanılır?
Komparatör (Ölçü Saati) Nedir?
Bu yazımızda ölçüm aletlerinden birisi olan komparatör diğer ismiyle ölçü saatini açıklayacağız. Komparatör, boyutların mukayeseli olarak ölçülmesinde, küçük ölçü farklarının okunmasında ve geometrik biçim değişimlerinin kontrolünde kullanılır. Mukayeseli ölçme ve kontrol aleti olarak kullanıldıkları için ölçü saatlerine komparatör adı verilmiştir. Komparatörler, bir saat ve kadrandan oluşmaktadır.
Hassasiyetleri: 0.01 mm – 0.001 mm arasında değişir.
Ölçü aralıkları: 0-0.25 mm, 0-0.5 mm, 0-1 mm, 0-5 mm, 0-10 mm, 0-30 mm arasında olabilir.
0.01 mm hassasiyetindeki komparatörlerde saat 100 eşit parçaya bölünmüştür. Komparatör içindeki küçük saat 10 bölümlüdür. Her bölüm 1 mm değerindedir. Büyük ibre 1 tam devir yapınca küçük kadran 1 bölüm ilerler. Ölçü saatlerinde Tolerans sınırlama aralığı mevcuttur. + veya – tolerans miktarları elle ayarlanır. Alt taraftaki resmi inceleyerek örnek sorumuzu çözelim. Böylelikle daha iyi kafanızda oturabilir.
Büyük saat 81 ve Küçük saat 2 ise ölçüsü nedir? Cevabını yapalım. Ölçüsü; 2mm+0.81mm=2.81mm olur.
Önerilen Yazı » G Kuvveti Nedir? Ne İşe Yarar? Zararları Nelerdir?
Komparatör Nerede Kullanılır?
Komparatörlerin geniş bir kullanım alanı vardır. Başlıcaları; dış çap kontrolü, iç çap kontrol, doğrusal hareketin kontrolü, yükseklik kontrolü, yüzeye diklik kontrolü, karşılıklı konum kontrolü, derinlik kontrolü, salgı kontrolü, üretim kontrolü yapabiliriz.
Boyutların;
- Mukayeseli ölçümlerinde
- Küçük ölçü farklarının okunmasında
- Geometrik biçim değişimlerinin kontrolünde kullanılan ölçü aletleridir.
Komparatörler,
- İş parçalarının ölçü farklılıklarının kontrolünde,
- Düzlem yüzeylerin düzgünlüğü ve salgılarının kontrolünde,
- İş tezgahlarının ayarlanmasında,
- Yüzeylerin paralellik, eğiklik ve dikliklerinin kontrol ve ayarlanmasında
- Dış ve iç derinliklerin ölçülmesi ve kontrollerinde kullanılırlar.
Kadranlı Komparatör Nedir? Ne İşe Yarar?
Sıkça kullanılan komparatörlerden birisi kadranlı komparatörlerdir. Bu komparatörler, alt tarafta gösterildiği gibi bir saat kısmı ile bir ayaktan meydana gelmektedir. Ölçü saatlerindeki hareket iletimi, dişli çarklar yardımıyla mekanik olarak yapılmaktadır. Ölçü mili ucuna kramayer düz dişli açılmıştır. Ölçme aralığı içerisinde hareket eden ölçü mili, dişliler yardımıyla hareketi ibreye iletir. İbrenin ucu bölmeli bir kadran üzerinde döndüğünden, kadran üzerinde okuma yapılabilmektedir. Saat içindeki bir yay, ölçme ucunu daima ölçülen yüzeye doğru 0,2-0,5 N arasında sabit bir kuvvetle çeker. Bu şekilde ölçme hem sabit bir basınçla yapılmış hem de hareketin iletimindeki hataya neden olabilecek boşluklar yakalanmış olmaktadır.
Komparatörlerde sıfır ayarı kadranın ekseni etrafında döndürülmesiyle sağlanır. Komparatörler genellikle 0,01 mm değerini ölçecek şekilde üretilirler (0,01-0,001 mm arasında değişebilir) ve ölçme aralıkları ise 10-11 mm’dir (0-0,25 mm, 0-0,5 mm, 0-1 mm, 0-5 mm, 0-10 mm, 0-30 mm arasında da olabilir). Ölçme ucunun 1 mm’lik hareketi, ibrenin kadranda 1 tam tur dönmesini sağlamaktadır. Başka bir ifadeyle, ibrenin 1 tam tur dönmesi = 1 mm’dir. Kadran 100 eşit parçaya bölündüğü için her bir bölüm 0,01 mm değerini göstermektedir.
Önerilen Yazı » 2018 Yılında Kilogram Ölçüsü Yeniden Tanımlanacak
Komparatör saatleri üzerinde bulunan daha küçük çaptaki ikinci kadran ise 10 bölüme ayrılmıştır ve her bir bölüm 1 mm değerini göstermektedir. Dolayısıyla, ibre 1 tam tur yapınca, küçük kadran 1 bölüm hareket etmektedir.
Komparatörlerde ölçü milinin maksimum hareket edebilme kapasitesine ölçme aralığı denir. Ölçme aralığı azaldıkça aletin toplam ölçü okuma hatası da azalır. Örneğin, (0-5) mm olan bir komparatörde ibrenin bir devrinde 0,002 mm hata varsa, toplam hata varsa, toplam hata miktarı 0,002×5=0,01 mm olacaktır. Bu da ölçme aralığı artan komparatörün toplam hata miktarının arttığını göstermektedir.
Genellikle komparatörlerin ölçme aralığı hassasiyetlerine göre düzenlenmiştir. Ölçü okuma hassasiyeti 0,01 mm olan komparatörlerde ölçme aralığı (0-5) mm veya (0-10) mm dir. Ölçü okuma hassasiyeti (0,002-0,001) mm arasında komparatörlerin ölçme aralığı (0-1) mm arasında değişmektedir.
Önerilen Yazı » Sürgülü Cetvel Nedir? Ne İşe Yarar?
Komparatör ile ölçüm yapılırken, önce komparatör ayağı üzerine sabitlenip, yatayda hassas bir düzleme sahip olan pleyt masasının üzerine yerleştirilir. Bundan sonra ölçülecek parçanın boyutuna yakın bir mastar, komparatör ölçme ucunun altına konulur. Bu durumda kadran ekseni döndürülerek sıfıra (mastarın yüksekliğine) ayarlanır. Mastar alındıktan sonra aynı yere boyutu ölçülecek cisim yerleştirilecek olursa, kadranda okunan pozitif veya negatif değer mastarın ölçüsüne eklenerek veya çıkarılarak bu cismin boyutu bulunabilir.
Aynı yöntem kullanılarak, seri imalatı yapılan parçaların tolerans sınırları içerisinde kalıp kalmadıkları kontrol edilebilmektedir. Cismin nominal boyuna göre, komparatör uygun bir mastar ile ayarlanıp sıfırlandıktan sonra alt ve üst toleransları, kadran üzerindeki sınır tolerans işaretleri oynatılarak işaretlenir. Kontrol edilecek parçalar komparatör altına yerleştirildiğinde işaretlenen sınırlar içerisinde (istenen toleranslar) kalıp kalmadığı kolayca gözlenebilir.
