Kromozom Nedir? Görevi, Çeşitleri ve Özellikleri
Kromozom Nedir?
Hücre bölünmesi sırasında çekirdek içinde iplik şeklinde beliren yapıların ışık mikroskobunda gözlenmesi çok eski tarihlere rastlar. 1840–1880 tarihleri arasında yapılan araştırmalarla ilk kez gözlemlenmiştir. Bu yapılar için ilk defa 1888 yılında, bilim insanı Heinrich Wilhelm Gottfried von Waldeyer-Hartz kromozom adını kullanmıştır. Kalıtımı sağlamakla birlikte devamlılık da kromozom sayesinde gerçekleşir. Eşeyli ve eşeysiz üremeyle kromozomlar ayrılırken işlemlerde de farklılık bulunur. İngilizce olarak chromosome kelimesi ile ifade edilir.
Kromozom Özellikleri Nelerdir?
Kromozomlar kromatinden yapılmıştır. Kromatin hücre bölünmesi sırasında fazlaca yoğunlaşarak ışık mikroskobunda kromozomlar şeklinde görülmektedir. Kromozomlar bölünen hücrede özel yapısı, bireyselliği ve görevi olan bir çekirdek komponenti olarak ortaya çıkar. Kendini eşleme yeteneğinde olan kromozomların morfolojik ve fizyolojik özellikleri dölden döle devam eder.
Önerilen Yazı: DNA Nedir? Ne İşe Yarar? Yapısı ve Özellikleri
Mitoz ve mayoz adları verilen iki tip hücre bölünmesinde varlıkları gözlenen kromozomlarda genler toplanmıştır. Bir organizmada çok sayıda gen bulunuyorsa bunların kromozomlar şeklinde düzenlenmesinde yarar vardır. Böylece çok sayıdaki gen az sayıdaki kromozomlarda paketlenir. Bu şekilde sentromer sayısı da azalır. Kromozomlar bölünme sırasında sentromerleriyle iğ ipliklerine takıldıkları için sentromer sayısının azalması ile çok sayıdaki genin hareketi ve ayrılmasının daha düzenli bir şekilde yapılması sağlanmış olur.
Her canlıda farklı sayıda bulunan kromozomlar özellikleriyle de ayrılır. Bileşimlerinde protein ve DNA var olmakla birlikte nesilden nesle genlerin taşınması işlemini gerçekleştirir. Tüm canlıların aynı sayıda kromozom taşıyabilmesi söz konusu olmayacağı gibi işlevleri de değişkenlik gösterir. Canlının hem gelişmişlik seviyesi hem de türüne göre kromozom sayıları belirlenir.
Kromozom incelemesi sadece mitoz bölünme sırasında olurken mikroskop yardımıyla incelemeler yapılabilir. Kromozomlar iki dizilme halinde bulunurken boy uzunlukları ise 5 ile 10 n arasındadır. 2 adet boğum bulunan kromozomlarda moleküllerin oluşumuna göre yapı şekillenir. Gen olarak tanımlanan sayıları sabit kronomerler ise iç tarafta küçük yumak halinde görülür. Sağlıklı kromozomlar çift halinde bulunurken çeşitli görevleri de mevcuttur.
Kromozom Görevi Nedir?
Tüm canlılar için geçerli olan kromozomlarda genetik kod kullanımı bulunur ve hücrelerin sağlıklı bir şekilde devamı sağlanır. Hücre, hücre metabolizması ve enzim bileşim sırasına göre işlemler gerçekleşir. Çok düzenli bir şekilde ustalıkla sarmal halinde dizilmiş olan DNA moleküllerini ifade eden kromozomlar çeşitli bölgelerde bulunmaktadır. Hücrelerin gerekli komutlar almasını sağlarken aynı zamanda canlı vücudunun sorunsuz çalışmasını da yine kromozomlar sağlar.
Kromozomlarda meydana gelebilecek aksaklıklar sonucunda ise çeşitli rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. En büyük kromozom olan 1.kromozom ile yaşanabilecek problemde Alzheimer hastalığı baş gösterir. Ayrıca akciğer ve prostat kanserlerine yatkınlık durumu olurken sağırlık hali de ihtimal dahilindedir. 2.kromozom bozukluğunda ise birçok hastalığın ortaya çıkmasına zemin hazırlanır. Bunların başında kolon kanseri gelirken gece körlüğü ve şeker hastalıkları da kromozom bozukluklarında görülür. Cinsel yaşamın daha düzenli olmasını sağlayan 3.kromozom ise bunun haricinde obezite, şizofren durumlarını tetikler.
Önerilen Yazı: Amino Asit Nedir? Ne İşe Yarar? Yapısı ve Özellikleri
Kromozom Çeşitleri Nelerdir?
Her kromozom bir şekle sahip olmakla birlikte canlının tüm hücreleri içinde durum aynıdır. İkişer takım halinde gelen kromozom canlı türünün tüm bilgilerini de yansıtır. Anne ve babadan gelen eş kromozomlar için homolog kromozom tabiri kullanılırken kromozom sayısı ise diploit olarak açıklanır. İkinci kolu olmayan kromozom çeşidine Telosentrik kromozom denilirken Sentromer tamamen uç kısımda yer alır. Bölünme işleminde ise kromozomlar kutuplara çekilme gösterir. Sentromerlerde iğ ipliklerine tutunarak hayatta kalır. Böyle bir durumun olmaması halinde ise bölünme olayının gerçekleşmeyeceğinden ötürü parçalanma söz konusudur.
Sentromer kromozomun tek bir ucunda bulunması halinde ise Akrosentrik kromozom tanımlaması yapılır. Kollardan bir tanesinin çok daha kısa olduğu söylenebilirken görünümü de çomak gibidir. Bunun dışında iki eşit olmayan koldan oluşan kromozom çeşidi ise Submetansentrik kromozom tanımı uygun olur. I harfi benzeri bir görünüm ortaya çıkarken tam ortasında Sentromer olmasında ise kolları birbirine eşittir. V harfine benzeyen bu çeşide de Metasentrik kromozom denir.
Kaynaklar:
- https://medlineplus.gov/genetics/understanding/basics/chromosome/
- Ankara Üniversitesi, Kromozomlar, 14. bölüm, Açık ders.
