Sonsuz Vida (Dişli) Nedir? Özellikleri Nelerdir?
Bu yazımızda sonsuz vida (dişli) kavramını açıklayacağız. Ayrıca sonsuz vida özelliklerini ve avantaj-dezavantaj kavramlarına değineceğiz. Sonsuz vida, diğer vidalara benzetildiği için bu adı almıştır. Özellikle trapez vidaya benzetilmektedir. Tek farkı vida kanallarının frezelenmesinden bildiğimiz gibi sonsuz vidanın adımının ‘Modül’ cinsinden olmasıdır. Kendine has özelliği olarak da bir helisel dişli olan çarkın dişi ile vida arasında eş çalışma özelliğinin olmasıdır. Bu sebeple aradaki temas çizgiseldir.
Yük taşıma kabiliyeti spiral dişli çarklardan çok daha fazladır. Sonsuz vidanın diş sayısı denildiğinde ise ağız sayısı akla gelmelidir. Sonsuz vidanın helis açısı, çalışacağı yerin durumuna göre sağ veya sol helisli olabilir. Ağız sayısı arttıkça verim artar, ağız sayısı 1 ile 8 arasında olabilir. Vida ağız sayısının çok olması verimi yükselttiği gibi büyük hızları küçük hızlara çevirir. Vidanın bütün ağızları çarkın her dişiyle sürekli sürtündüğünden daha çabuk aşınır. (Alt taraftaki GIF’te çalışma sistemini gözünüzde canlandırabilirsiniz.)
Önerilen Yazı: Kremayer Dişli Nedir? Ne İşe Yarar?
Bu nedenle vida gereci çelikten yapılarak sertleştirilip taşlandıktan sonra kullanılır. Vidalar çalışacağı ve ileteceği kuvvetin durumuna göre miliyle beraber tek parça olarak yapıldığı gibi mil ve vida ayrı üretilip kamayla birbirlerine birleştirilebilir. Sonsuz vida ve karşılık dişli sistemde sonsuz vidanın çeviren (döndüren), karşılık dişlisinin ise çevrilen (döndürülen) olarak kullanılacağı bilinmelidir. Aksi durumu mümkün değildir.
Sonsuz Vidanın Kullanıldığı Yerler Nelerdir?
Sonsuz vida ve karşılık dişlisi, eksenleri birbirine dik olan millerde kullanılan ve vidanın dişliyi çevirmesi şeklinde çalışan dişli sistemidir. Miller arasında güç iletiminde kullanılır. Dönme hareketini 1/40, 1/60, 1/80 gibi oranlarda yavaşlatmaya yarar. Bu özelliğinden dolayı kaldırma makinelerinde, taşıma araçlarında, vinçlerde, tekstil makineleri dümen mekanizmalarında, döner tablalarda, divizörlerde vb. yerlerde çokça kullanır.
Sonsuz vida, yüksek hızlı mil üzerinde bulunarak almış olduğu hareketi karşılık dişli çarkına ileterek dönme hareketini belirli oranlarda yavaşlatmaya yarar. Sonsuz vida bir devir yaptığında karşılık dişlisi, 1/Z oranında döner veya sonsuz vida Z (diş sayısı) defa döndüğünde karşılık dişlisi bir devir yapar.
Sonsuz Vida Elemanları Nelerdir?
Önerilen Yazı: James Watt Kimdir? Buhar Makinesi ve Buluşları
Sonsuz vida tek başına çalışmadığından muhakkak hesaplamada karşılık dişli çarkının elemanları göz önünde tutularak hesaplama yapılmalıdır. Aşağıdaki şekilde sonsuz vida ve karşılık dişlisinin yapımı formülleriyle birlikte verilmiştir.
Diş üstü çapı (da1): Sonsuz vidanın en büyük çapıdır.
Bölüm dairesi çapı (d1): Sonsuz vidanın bölüm dairesidir.
Diş dibi çapı (df1): Sonsuz vidanın en küçük çapıdır.
Ağız sayısı (Z1): Sonsuz vida ağız sayısıdır.
Diş adımı (P): Vidanın bölüm dairesi çizgisi üzerindeki bir diş dolusu ile bir diş boşluğundan oluşan mesafesidir. Diş adımı, karşılık dişlisinin adımına eşittir.
Helis adımı (Pz): Diş adımı ile ağız sayısının çarpımına eşittir. Helis adımı vidanın yükselim olarak bir devirde aldığı yoldur; yani gerçek adımdır.
Vida boyu (L): Helis kanalların dönme ekseni üzerindeki uzunluğudur.
Diş yüksekliği (h): Vidanın diş yüksekliğidir.
Helis açısı (α): Vidanın helis açısıdır.
Önerilen Yazı: Hidrolik Motor Nedir? Nasıl Çalışır?
Sonsuz Vida Avantajları Nelerdir?
- Tek kademede büyük çevrim oranı (100 e kadar).
- Kompakt ve hafif bir yapı söz konusudur.
- Kilitli (otoblokajlı) konstrüksiyon sayesinde sadece vidadan çarkı enerji akışı mümkün olur. Aksi yön kilitlenme yönüdür.
- Çalışması darbesiz ve sessizdir.
- Küçük miktarlarda sehim, nispeten rijit sistemdir.
Sonsuz Vida Dezavantajları Nelerdir?
- Dişler arasındaki kayma sürtünmesi nedeni ile izafi olarak düşük verimlidir.
- Vida çarkı için tribolojik karakteristikleri iyi olan ve nispeten pahalı malzemeye ihtiyaç vardır.
- Fazla aşınma ve kaynama riski bulunmaktadır.
- İyi eksen ayarı gerekli (çarkın orta düzlemi ile vidanın ekseni çakışmalıdır
