BIOS Nedir? Ne İşe Yarar?
BIOS Nedir?
Bu yazımızda BIOS nedir? BIOS ne işe yarar? gibi sorulara cevap arayarak BIOS konusunu anlatacağız. BIOS İngilizce olarak Basic Input/Output System, Türkçe olarak “Temel Giriş/Çıkış Sistemi” kelimelerinin kısatması olarak karşımıza çıkmaktadır. Temelde BIOS bir program ama bilgisayarımıza yükleyip çalıştırdığımız diğer programlardan işlevleri açısından farklıdır. Öncelikle BIOS sisteminizin ayrılmaz bir parçasıdır. Sisteminizi kapatsanız da diskinizi formatlasanız da BIOS yerli yerinde durur. Bunun nedeni de BIOS’un diskte değil; anakart üzerine monte edilmiş, salt okunabilir bir ROM bellek yongasında kayıtlı olmasıdır.
Sadece okunabilir desek de BIOS’un kayıtlı olduğu yongaya yeni bir BIOS yüklemek mümkündür. BIOS yazılımı, diğer yazılımlarınızın aksine dilerseniz vazgeçebileceğiniz bir yapı değil; sistem çalıştığı anda çalışmaya başlayan sistemin temel yapı taşıdır. BIOS tam olarak sisteminize göre ayarlanmış bir yazılımdır. Bu nedenle her anakartın BIOS’u kendine özel yapılmıştır.
Önerilen Yazı: Ses Kartı Nedir? Ne İşe Yarar? Özellikleri Nelerdir?
BIOS’un büyük kısmı, sisteminizi ilk açtığınızda çalışır, görevini tamamlar ve işletim sisteminiz görevi devraldığında BIOS geri çekilir. Buna rağmen görevi bitmiş sayılmaz; çünkü sistemin çok derinlerindeki kimi işlevler ve enerji tasarruf işlemleri hâla BIOS’un sorumluluğundadır. Sisteminizde bir sorun çıkmadıkça ya da yeni taktığınız bir donanım başka bir donanım ile çakışmadıkça BIOS’un arka planda çalıştığını fark etmezsiniz.
İlk olarak tasarlandığında BIOS’un 4 işlevi vardı:
- Sisteminiz her açıldığında, temel bir donanım kontrolü yaparak bir arıza olup olmadığını tespit etmek (Power On Self Test – POST),
- Sistem çalıştıktan sonra RAM belleği devamlı olarak tazelemek (bu, artık yonga seti tarafından gerçekleştiriliyor).
- Sistem açıldığında bazı ufak RAM bloklarını rezerve edip, bu bloklara sisteminiz hakkında bilgiler yazmak. Bunun amacı da, yazılımlarınızın sisteminizdeki donanımlar hakkında bilgi sahibi olabilmesidir.
Örneğin bir yazılımın, bellekteki belli bir alana bakarak kaç GB’lık bir disk kullandığınızı ve kaç tane diskinizin olduğunu anlayabilmesi bu işlev sayesinde bilinir. Bu RAM bloklarına BIOS Data Area deniyor.
- Yazılımlarınızın donanımınız ile iletişimini sağlamak. Böylece adını aldığı işlemi, temel giriş/çıkış işlevlerini gerçekleştirmek.
Günümüzde gelişmiş işletim sistemleri BIOS’un yaptığı birçok işi üzerlerine almış durumdalar. BIOS hâlâ var ve temel işlemler için gerekli ama işletim sistemlerinin çoğu BIOS parametresini de kullanmayabilir. Örneğin BIOS’un Setup ekranına girip, sisteme takılı disklerinizden birisini devre dışı bıraksanız da Windows’a girdiğinizde diskin yerli yerinde olduğunu görebiliyorsunuz.
BIOS’un ilk işlevi, sistemin açılmasını sağlamaktır. Eğer işlemcinize bir şeyler yapmasını söylemezseniz, anakartınızın üzerine kendi başına bir şey yapmadan çalışıp duracaktır. Oysa BIOS, işlemcinize ilk temel komutları vererek sistemin açılış sürecini başlatır. POST işlemi tamamlandıktan sonra da kontrolü diğer programlara bırakır. Bu sayede PC’lerimizin evrensel olması sağlanır. Yani işletim sistemine özel BIOS’lara gerek kalmaz. BIOS işini yapıp kontrolü işletim sistemine devreder.
Bazı yerlerde “CMOS Setup” ya da “CMOS’u sıfırladım” gibi ifadeler okumuş, duymuş olabilirsiniz. BIOS, sadece okunabilir bir ROM bellek yongasında kayıtlıdır. Bu durumda BIOS’da yaptığınız ayarları kaydetmek için bir yer gerekmektedir. İşte CMOS burada devreye girmektedir.
CMOS, uzun ismi Complimentary Metal Oxide Semiconductor (Bütünleyici Metal Oksit Yarıiletken) olan bir bellek çeşididir. BIOS’un ayar ekranlarına girip yaptığınız değişiklikler, bu CMOS yongasına kaydedilir. Sistem kapatıldığında yonganın içindeki bilgiler kaybolmasın diye de anakartınızın üzerinde bir pil vardır. Bu pil CMOS yongasını yıllarca besleyebilir. Bazen bilgisayar kullananların “BIOS, yaptığım sistem ayarlarını kaydetmiyor. Sistem her açıldığında ayarlar sıfırlanıyor” şikâyetlerini duyarsınız. İşte bu şikâyetlerin nedeni ya CMOS’un arızalı olması ya da pilin bitmiş olması nedeni ile içine kaydedilen bilgilerin silinmesidir.
İlk üretilen bilgisayar sistemlerinde BIOS’lar sadece ROM(sadece okunur bellek) entegrelerinden üretilirken günümüzde sürekli gelişen donanım birimlerinin hızını yakalayabilmek için artık BIOS güncellemeleri gerekmektedir. Bu yüzden günümüzdeki anakartlarda BIOS entegreleri EEPROM(elektrik ile yazılabilen bellek) türünde olup tekrar programlanabilmektedir.
